ORTA ASYA’DA TASARIM TARIHININ GELIŞIMINE EBU’L VEFA EL- BÛZCÂNÎ’NIN ETKISI
Sobirov Tolib Ro’ziyevich, Prof., Türkistan Yeni İnovasyon Üniversitesi, Özbekistan, Taner AŞÇI, İhsan Toktaş Doç. Dr. İhsan TOKTAŞ, Ankara Yıldırım Beyazıt Universitesi, Türkiy
Ключевые слова:
Hendese, Tasarım, Geometrik desen, Ebu’l Vefa el-BûzcânîАннотация
Özet: Düşünmenin tarihi ile aynı boyuta sahip tasarım kavramı insanın üretkenliğini temsil eder. Bu süreçte ihtiyaç ve beklentilerin yanı sıra toplumdan siyasete, teknolojiden kültüre birçok öğe tasarımı etkileyebilmektedir. Bununla birlikte tarihsel boyutu incelendiğinde teknikte görülen gelişmeler tasarım süreçlerinde kırılma noktası oluşturmuştur. Bu noktada tasarımcı için estetiğin ve ahengin anahtarı olarak ön plana çıkan en önemli disiplin 10. yy da “hendese” bilimidir. Hendese, alanı, maddeyi ve uzayı anlamada etkisi günümüzde de devam eden ve bundan sonrada devam edecek olan pratik ve anlaşılabilir bir bilim dalıdır. Çalışmada, hendese biliminin Orta Asya’da ortaya çıkışı ve tasarım tarihine etkisi doküman araştırması yöntemi ile incelenmiştir. Bu noktada, hendese ilminin önderi olarak kabul edilen Ebu’l Vefa el-Bûzcânî’nin (940-998) geometrik nesnelere olan yaklaşımı ve pratik çizim yöntemleri örneklerle açıklanmıştır. Ayrıca geometrik nesnelerin sonsuza çoğalabilmesi özelliği kullanılarak geometrik desenlerin elde edilmesi konusunda örneklere de yer verilmiştir.
Библиографические ссылки
Assarzadegan N., Kritsonis V., A., (2008). Dividing and Composing the Squares. The Lamar University Electronic Journal of Student Research, Iran.
Aydın, C., (1996). Ebü’l-Vefâ El-Bûzcânî – Trigonometri ilminin kurucusu, İslam Ansiklopedisi, C:10 S. 348-349
Bakkal, A., (2019) İslam tarihinde rasathaneler. Bilimname XXXIX, 2019/3, 105-141, doi: http:// dx.doi.org/10.28949/bilimname.598262.
Bilkan, A., F., (2005). “Osmanlı Araştırmaları XXVI, Editörler: İnalcık, H., Erünsal, İ., Lowry H., Emecen, F., Kreiser, K., Enderun Yayınevi, İstanbul.
Bulatov, M.C., (1988). Геометрическая Гармонизация В Архитектуре Средней Азии (Orta asya mimarisinde Geometrik uyum), S.322, Moskova, Rusya.
Ebrahimi, A., N., Tooranpoor, M., (2022) Geometry and Mathematics in Timurid Architecture: Abu’l-Wafa and Shirazi. Nexus Network Journal https://doi.org/10.1007/s00004-022-00612-0 Fazlıoğlu, İ., (2012). Tahrîru Usûli’l-Hendese Ve’l-Hisâb, Eukleides’in Elemanlar Kitabının Tahrîri, Müellifi: Nasîruddin Tûsî, Enderun Yayınevi, İstanbul.
Haddad, M., Doğanay, A. (2017). Kitâb fîmâ yehtâcü ileyhi’s-sânî„ min a’mâli’l-hendese” adlı eserin âidiyet meselesi üzerine. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 23, İstanbul.
Harding, P., E., (2001). Geometry and Geometers of Later Islamic Architecture. History of Art pp 1-25. http://www.hardingfineart.com/images/islamic.
Hashemipour, B. (2007). Būzjānī: Abū al‐Wafā’ Muḥammad ibn Muḥammad ibn Yaḥyā al‐Būzjānī.
In: Hockey, T., et al. The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Springer, New York, NY. https:// doi.org/10.1007/978-0-387-30400-7_223 Hogendijk J. P. (2012). Mathematics and Geometric Ornamentation in the Medieval Islamic World, Newsletter of European Mathematical Society, ISSN 1027-488X, 37-43.
Kennedy, E., S., (1984). Applied Abu’l-Wafa’s mathematics in the tenth century: calculates the distance Baghdad-Mecca, Historia Mathematica 193-206 ,Lebanon.
MacTutor, https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Miller/stamps_extra/ Personally designed stamps.
University of St. Andrews. Erişim: 14.11.2023.
Necipoğlu, G. (1995). The Topkapı Scroll: Geometry and Ornament in Islamic Architecture, Santa Monica, CA: The Getty Center for the History and the Humanities.
Nielsen, J., L. (2010). The Heart is a Dust Board: Abu’l Wafa Al-Buzjani, Dissection, Construction, and the Dialog Between Art and Mathematics in Medieval Islamic Culture. [Online] available at http:// historyofmathematics.org/wp-content/uploads/2013/09/2010-Nielsen.pdf Erişim: 09.01.2024 Özdural, A., (2000). Mathematics and Arts: Connections between Theory and Practice in the Medieval Islamic World, Historia Mathematica, 27, Academic Press.
Sarhangi, R. (2007). Geometric Constructions and their Arts in Historical Perspective. Bridges Mathematical Art Exhibit, San Sebastian Strict, H., K., (2014). Abu’l-Wafa Al-Buzjanı (940 – 998), Spektrum der Wissenschaft Verlagsgesellschaft Heidelberg, https://www.spektrum.de/wissen/abul-wafa-940-998/1219535 Wikipedia, Abul wafa al Buzjani, Abul Wafa crater AS16-M-3001 ASU - Abul Wáfa (crater) - Wikipedia. Erişim 13.11.2023 Sobirov T.R., Q.Amonov. IX-XV asrlar Markaziy Osiyo allomalirining geometrik yasashlarning zamonaviy ta’limda qo‘llash. Педагогик маҳорат журнали. 2021 й 2-сон, 225-227 б.
