НУТҚИЙ МУЛОҚОТДА СУКУТНИНГ ЎРНИ
Ключевые слова:
нутқий мулоқот, ситуатив прагматик бутунлик, сукут, новербал воситаАннотация
Нутқий мулоқот фикр баён қилиш жараёни бўлиб, шубҳасиз, кўп ҳолатларда
лисоний имкониятларнинг ёзма ёки оғзаки шаклда моддий воқеланиши билан боғлиқ. Лекин
лисоний бирликларнинг воқеланиши билан боғлиқ бўлмаган мулоқот турлари ҳам оз эмас.
Шунга кўра мулоқот кўп ҳолларда вербал, яъни сўз, лисоний воситалар орқали ва новербал,
сўзсиз – нoвербaл восита(имо-ишора, ҳар-хил белги, нишона, рамз, символ, оҳанг, сукут ва
ҳ.)лар орқали ахборот бериш билан боғлиқ бўлиб, ўзаро таъсирига кўра вербал ёки новербал
мулоқот сифатида тасниф қилинади.
Нутқий мулоқот деганда мулоқот жараёнида лисоний вербал ва новербал воситаларнинг
(биргаликда) ҳамкорликда ишлатилиши тушуниладики, қуйида сўзсиз мулоқотнинг бир
кўриниши сифатида баҳоланиши лозим бўлган сукут ҳамда у ифодалаган коммуникатив
маънолар хусусида мулоҳаза юритилади.
Ҳар қандай фаолият ўзининг амалий қиммати билан аҳамиятли. Нутқ мулoқoт фаолияти
бўлганлиги учун унинг самараси ҳам нутқнинг таъсирчанлиги, маълум бир мақсадга
эришганлиги билан белгиланади. Сўзловчи ва тингловчи (коммуникант)ларнинг бир-бирига
таъсири, маълум мақсадни юзага чиқариш даражаси мулоқот жараёнининг амалий самараси
ҳисобланади. Зеро, нутқий мулоқот оддий нутқ(лисоний имкониятларнинг муайян моддий
шаклда воқеланиши)дан фарқланувчи, ўзининг мураккаблиги, вербал ва новербал, шунингдек,
миллий, этик, эстетик, этнографик, психологик, ижтимоий каби таркибий қисмларнинг ўзаро
уйғунлашувидан иборат бўлган ситуатив прагматик бутунликдир.
Сукут бирлигига ўта мураккаб, ўзига хос онийлик (ситуaтивлик), муaйян кoммуникaнтлaр,
зaмoн ва мaкoн, шaрт-шaрoит, мaқсaд/сaбaб ва oқибaт билaн узвий бoғлaнгaн ўтa қисқa бир
зaмoндa сoдир бўлaдигaн прагматик тизим бўлган нутқий мулоқотнинг асосий таркибларидан
бири сифатида қаралиши зарур.
Библиографические ссылки
Винокур Т. Г. Говорящий и слушающий. Варианты речевого поведения. -М., 1993. -C. 11.
Грайс Г. П. Логика и речевое общение // Новое в зарубежной лингвистики. Вып. 16.
Лингвистическая прагматика. – Москва: Прогресс, 1985. –С. 217-237.
Искандарова Ш. Ўзбек нутқ одатининг мулоқот шакллари. Филол. фан. номз..... дисс.
автореф. – Самарқанд, 1993. – 26 б.
Yuldasheva D. O‘zbek tilini o‘qitish metodikasi. Darslik. –T., 2020. – 375-377-b.
Yuldasheva D., Yusupova D. Halima Xudoyberdiyeva she’riyati lingvopoetikasi. –
Международное издательство “Globe international Publishing Group” ISBN: 978-620-0-60879-6.
– 2020. –125 с.
Yuldasheva D., Ashurbayeva R., Asadova Sh., Yusupova D. Use of an Integrative Research on
the Education System. Scopus: International Journal of Recent Technology and Engineering (IJRTE)ISSN: 2277-3878, Volume-8 Issue-4, November 2019. – Pag. 7661-7664.
Мўмин Сиддиқ. Сўзлашиш санъати. – Фарғона: Фарғона, 1997. –100 б.
Sayfullayeva R., Abuzalova M., Mamadaliyeva N., Yuldasheva D. Tilshunoslikka kirish.
Darslik. –T., 2020. – 51-56-b.
Тоирова Г. И. Ўзбек нутқий мулоқотида системавийлик, информативлик: филология
фанлари бўйича фалсафадоктори (PhD) диссертацияси автореферати. – Тошкент, 2017. – 50 б.
Якобсон Р. О. Лингвистика и поэтика. Библиографическая информация: // Структурализм “за” и “против”. – М., 1975. – 230 с.
